16 January 2022

Τo αίνιγμα της Μαλβαζίας

του Γιάννη Καρακάση MW

Είμαι από τους ανθρώπους που διαβάζουν παράλληλα 5-6 βιβλία. Και που όσο καλή και να είναι η πρόθεσή μου φτάνω στο τέλος ίσως στα μισά από αυτά. Ένα από αυτά που διαβάζω είναι ''H κλίνη του Προκρούστη'' του Nicholas Taleb που περιλαμβάνει φιλοσοφικούς και πρακτικούς αφορισμούς. Σε έναν από αυτούς ο συγγραφέας λέει ότι όπως ακριβώς υπάρχουν συγγραφείς που χαίρονται όταν έχουν ολοκληρώσει ένα βιβλίο και άλλοι που χαίρονται να το γράφουν, έτσι υπάρχουν και βιβλία που χαίρεσαι να διαβάζεις και άλλα που χαίρεσαι να έχεις διαβάσει.

Σκέφτομαι τα λόγια του καθώς διαβάζω ένα άλλο βιβλίο Malvasia, o περιώνυμος οίνος χθες και σήμερα (Σ. Κουράκου, Εκδόσεις του Φοίνικα). Ένα βιβλίο που δίχως αμφιβολία χαίρεσαι να διαβάζεις. Πάντα είχα ένα soft spot για την ιστορία ειδικά για το Βυζάντιο και όσα διαδραματίστηκαν μετά τους Κομνηνούς οπότε μπορείτε να καταλάβετε τον ενθουσιασμό μου όταν η μεσαιωνική ιστορία συναντάει το κρασί, όπως στην περίπτωση της ξακουστής γλυκιάς Μαλβαζίας ή Μονεμβάσιου Οίνου.

Ένας οίνος που δέσποζε για στο οινικό εμπόριο για έξι αιώνες μέχρι και τον 16ο αιώνα με αφετηρία την καστροπολιτεία της Μονεμβασιάς. Η ιστορία του είναι εντυπωσιακή και ταυτόχρονα πασπαλισμένη με μπόλικο μυστήριο και υποθέσεις. Kαθώς διαβάζω το βιβλίο σημειώνω μερικά συμπεράσματα της συγγραφέως που θεωρώ ότι βοηθούν στην κατανόηση του συγκεκριμένου κρασιού. Τονίζω τη λέξη συμπεράσματα γιατί τα ίχνη του ιστορικού αυτού κρασιού εντοπίζονται στο βάθος πολλών αιώνων κάτι που καθιστά πολύ δύσκολη την οποιαδήποτε βεβαιότητα. Οπότε η λέξη μάλλον ή πιθανότατα θα πρέπει κατά τη γνώμη μου να συνοδεύει τα περισσότερα από τα παρακάτω συμπεράσματα.

Τι κρασί ήταν η Μαλβαζία;
Ο Μονεμβάσιος οίνος ήταν οίνος λευκός γλυκός χωρίς αυτό να σημαίνει ότι όλοι οι οίνοι που παράγονταν την ίδια εποχή στην περιοχή ήταν γλυκοί. Ερυθρή και μάλιστα μαύρη Μαλβαζία από βαθύχρωμα ερυθρά σταφύλια δεν υπήρχε. Όμως ίσως συμμετείχαν με πάτα-τράβα μέθοδο οινοποίησης (μέθοδος που δίνει ελάχιστο χρώμα στο κρασί) και πιο σκούρες ποικιλίες όπως το Λιάτικο.

Η Μαλβαζία από την Μονεμβασιά στην Κρήτη
Τον 14ο αιώνα ο οίνος της Μονεμβασίας λεγόταν στην αγορά της Βενετίας Malvasia με μεγάλες ποσότητες να εξάγονται από τη Μονεμβασιά μέσω Κρήτης με σκοπό τον μειωμένο φόρο κατά την επανεξαγωγή. Την ίδια εποχή παραγόταν στην Κρήτη ένας οίνος που τον εμπορευόταν με το ίδιο όνομα του ιδίου τύπου και ίσως από την ίδια ποικιλία. Κατά την εξαγωγή κρασιών από Κρήτη γράφει η κ. Κουράκου δίνουν σε όλα το όνομα Malvasia, όνομα δηλαδή ψεύτικο αφού στο χρώμα και στην ευωδιά και στη γεύση είναι διαφορετικό από το καθαρό και πραγματικό κρασί Malvasia. Ελάχιστοι φεουδάρχες τουλάχιστον στα τέλη του 16ου αιώνα παρήγαν αυτούσια Malvasia από Μονεμβασιά (την έστελναν πεσκέσι ή την πουλούσαν πανάκριβα)..

(φωτογραφία από τους αμπελώνες της Οινοποιητικής Μονεμβασιάς)

Οι ποικιλίες
Η ποικιλία malvoise (Malvasia) δεν είναι άλλη από την Μονεμβασιά/Μονεμβασίτικο μία ποικιλία κατάλληλη για την παρασκευή γλυκών κρασιών. Η κιβωτός που την διαφύλαξε είναι η Πάρος. Αρχικά ο οίνος παραγόταν από μία μόνο λευκή ποικιλία τη Μονεμβασιά-Malvasia.

Τα χρόνια όμως της μεγάλης ακμής του βενετοκρητικού οινεμπορίου ήταν αδύνατο να επαρκούσε η ποσότητα σταφυλιών Μονεμβασιάς και Μοσχάτου στην Κρήτη. Ως εκ τούτου η παραγωγή του vinum cretense συμπληρωνόταν από άλλες τοπικές ποικιλίες (λογάδια). Οι υπόλοιπες ποικιλίες που θα μπορούσαν να είχαν χρησιμοποιηθεί είναι (από τις πιο γνωστές) είναι το Αθήρι, το Θραψαθήρι, και το Ασύρτικο σύμφωνα με τις μελέτες Κριμπά και Λογοθέτη πριν κάποιες δεκαετίες. Και το Βιδιανό, Δαφνί και Κυδωνίτσα κατά την Κουράκου.

Στο εν λόγω βιβλίο παρουσιάζεται και μία άλλη άποψη του Καθ. Σταυρακάκη ότι γενάρχης των Malvasia είναι το Αθήρι και ότι η Μονεμβασιά της Πάρου είναι κλώνος του! Ο τελευταίος υποστηρίζει ότι δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι η ποικιλία Μονεμβασία καλλιεργήθηκε στην Κρήτη. Κανείς δεν υποστήριξε ότι το να ανακαλύψεις ακριβώς σχεδόν 1000 χρόνια πίσω είναι κάτι απλό.

Η Μαλβαζία το 2022

Ας πατήσουμε τώρα λίγο το fast forward και ας προσγειωθούμε στην εποχή μας. Παρατηρούμε τα εξής. Υπάρχουν πλέον όχι μία ή δύο αλλά τέσσερις ΠΟΠ (προστατευόμενη ονομασίας προέλευσης) οι:

Μονεμβασία-Μalvasia όπου εδώ Malvasia δεν σημαίνει τον οίνο Malvasia της Μονεμβασιάς αλλά το όνομα με το οποίο οι Βενετοί αποκαλούσαν την καστρόπολη της Μονεμβασιάς,
Malvasia Πάρου και
Malvasia Σητείας μαζί με Malvasia Χάνδακας

Οι δύο πρώτες ονομασίες είναι βασισμένες στην ποικιλία Μονεμβασιά και οι κρητικές σε ένα χαρμάνι διάφορων ποικιλιών που θέλει συνεχή επανάληψη για να τις θυμηθείς. Στην πράξη όμως κυκλοφορούν ή θα κυκλοφορούν στο εγγύς μέλλον συνολικά μετά βίας 3 άντε 4 κρασιά. Η Μαλαβαζία της Οινοποιητικής Τσιμπίδη που πίστεψε όσο κανείς άλλος στην αναβίωση αυτού του σπουδαίου ιστορικού οίνου, η Μαλβαζία Πάρου από το οινοποιείο Μωραΐτη και αν οι πηγές μου είναι σωστές θα κυκλοφορήσει και μία ή δύο κρητικές. Κάτι που αποτελεί παράδοξο και αντιστρόφως ανάλογο με την σημαντικότητα αυτού του ιστορικού οίνου. Γιατί άραγε; Η άποψη μου είναι ότι οι λόγοι εντοπίζονται αφενός στις εμπορικές δυσκολίες για τα γλυκά κρασιά σε συνδυασμό με την πολυπλοκότητα όλων αυτών των ΠΟΠ που περιέγραψα.

Η χώρα μας δίχως αμφιβολία παράγει κάποια από τα πιο συγκλονιστικά κρασιά του πλανήτη. Vinsanto, Μοσχάτα αριστουργήματα από τη Σάμο και όχι μόνο, ιστορικές Μαλβαζίες αλλά και Ηλιαστά από τη Σιάτιστα μαζί με γλυκές Μαυροδάφνες. Όλα αυτά τα στυλ στο ανώτερό τους επίπεδο αγγίζουν την τελειότητα. Αποτελούν σημεία αναφοράς στα γλυκά κρασιά του κόσμου. Και όσο πιο ψηλά φτάνουν τόσο πιο δύσκολη γίνεται η εμπορική τους επιτυχία ειδικά για γλυκά κρασιά, Η ανάδειξή τους και εκεί χωράει μεγάλη συζήτηση. Απαιτεί out of the box σκέψη και ενέργειες και είναι ένα μεγάλο στοίχημα που πρέπει να κερδίσουμε. Μέχρι να γίνει αυτό έχω μία παράκληση σε όσους που απολαμβάνουν γλυκά κρασιά. Σας παρακαλώ πίνετε περισσότερα γλυκά κρασιά!

Καλή Κυριακή

Γιάννης